Albanian Studies in Bulgaria

Botimi i parë i veprës përgjithësuese të prof. Petya Assenovës “Ballkansko ezikoznanie” (Gjuhësia ballkanike) pa dritë më 1989, tre vjet pas vdekjes së gjuhëtarit dhe ballkanologut të autoritetshëm bullgar Vlladimir Georgiev. Ai la “amanet” për një punim të tillë, i cili të pasqyronte zhvillimin e gjuhësisë ballkanike 50 vjet pas librit të K. Sandfeld Linguistique balkanique. Problèmes et résultats. Paris 1930.

Botimi i dytë i zgjeruar i “Ballkansko ezikoznanie” vjen 13 vjet pas të parit. Më duket e rëndomtë të përsëris sa shumë ka ndryshuar bota gjatë kësaj periudhe. Edhe pse me ritme shumë më të ngadalta gjëra të reja duhet të priten edhe në sistemet përkatëse gjuhësore, por pikësepari në teori dhe në tendencat shkencore. Në këtë paraqitje të shkurtër do të tërheq vëmendjen e rretheve të specializuara shqiptare dhe të lexuesve të interesuar pikërisht te elementet e aktualizuara të botimit në fjalë.

Organizimi tematik i lëndës ndjek modelin e botimit të vitit 1989. Kapitujt kryesorë janë periudhizimi i gjuhësisë ballkanike; çështja e gjuhëve që hyjnë në bashkësinë ballkanikë; detyrat kryesore të gjuhësisë ballkanike në periudhën bashkëkohore; vepra përgjithësuese bashkëkohore në fushën e gjuhësisë së përgjithshme; sistemi fonologjik; sistemi leksikor; morfosintaksa, sintaksa; statusi i ballkanizmave në strukturën e gjuhësisë ballkanike. Pjesa më e madhe e veprave të prof. Asenovës i kushtohen zhvillimit të sistemit foljor, sintaksës dhe linguistikës së tekstit dhe në këto pjesa të veprës përqendrohet kontributi i saj personal për zhvillimin e çështjeve të analizuara. Libri mbyllet me tre rezume – rusisht, frëngjisht dhe ç’është e re – anglisht. Përmbledhja në anglisht do ta popullarizojë ndjeshëm punimin ndër brezin e ri, sepse pikërisht anglishtja tenton të zë vendin e esperantos gjatë dhjetëvjeçarit të fundit. Bibliografia natyrshëm është e aktualizuar.

Edhe pse renditja e materialit nuk ka pësuar ndryshime, titujt dhe organizimi teknik nuk janë transformuar në mënyrë që të jenë më të tretshme për studentët që sapo hyjnë në këtë tematikë. Kjo u bë shumë e nevojshme pasi në v. 1994 me këmbënguljen personale të prof. Asenovës në Universitetin e Sofjes u përurua dega e Balkanologjisë (katër vjet më vonë edhe në Univeristetitn e Veliko Tërnovos prapë nën kujdestarinë e saj). Me hapjen e kësaj dege për herë të parë edhe shqipja fitoi statusin e disciplinës së detyrueshme me një orar rreth 500 orë për 4 vjet dhe u fut kursi i letërsisë shqiptare me 90 orë. Lëndët teorike gjuhësore shqyrtohen në plan krahasues për shqipen, rumanishten, greqishten dhe bullgarishten pikërsht në kuadrin e leksioneve të gjuhësisë ballkanike. Por në qoftë se gjuhët e tjera janë të pajisura me tekste mësimore dhe manuale teorike gramatikore të botuara në gjuhën bullgare, libri i prof. Asenovës është burimi i vetëm në bulglarisht ku studentët, ashtu si dhe specialistët e tjerë, mund të marrin fakte dhe njohuri të sistematizuara teorike për shqipen. Këtu përmendim se prof. Asenova zotëron mirë gjuhën dhe ka lexuar kursin e saj shqip një vit (94-95) në Universitetin e Tiranës.

“Ballkansko ezikoznanie” nuk kursen tendencat e reja të disa linguistëve për mohim parimor ose për zvenitje të termave “bashkësi ballkanike” dhe “ballkanizma” (Norbert Reiter, Grundzüge der Balkanologie. Ein Schritt in die Eurolinguistik. Harrasowitz Verlag. Berlin-Wiesbaden 1994). Megjithatë pasqyra e veprave përgjithësuese të publikuara në vendet ballkanike dhe nga studiues te huaj gjatë viteve të fundit (p.21-27) tregon aktualitetin e këtyre nocioneve.

Ç’është e përditësuar lidhur me shqipen dhe studimet albanologjike? Pikërisht në kohën midis dy botimeve u realizuan disa vepra themelore të gjuhësisë shqiptare dhe të gjuhësisë ballkanike nga hulumtues shqiptarë. Kështu në variantin e ri prof. Asenova merr parasysh vepren kapitale me të njejtin emër të prof. Shaban Demirajit që doli në Shkup më 1994. Po kështu janë marrë shembuj nga Gramatika e shqipes (v.I dhe v.II). Në fushën e frazeologjisë ka plotësime, që pasqyrojnë Fjalorin frazeologjik ballkanik, hartuar nën udhëheqjen e prof. Jani Tomait në v. 1999.

Gjatë viteve të fundit shkenca ballkanologjike synon të kapërcejë ndarjen formale të lëmive të veçanta që përmban, pra të kalojë kufijtë e gjuhësisë, të letërsisë, të folklorit etj. Duke drejtuar rezultatet e studimeve në këto fusha ndaj përcaptimin e jetës shpirtërore dhe të mendësisë së njeriut ballkanik. Kjo përfshin mënyra e vlerësimit të botës objektive dhe të ashtuquaturin model ballkanik të botës. Kjo metodë shkencore bazohet në parimet e klasifikimit semiotik dhe shtrihet në një hapësirë më të gjerë kulturore. Kjo pikënisje moderne pikëtohet në botimet e T.Civijan 1990, 1999, D. Burkhart 1989, G.Shubert dhe U.Dukova dhe mbështetet si ide përparimtare nga prof. Asenova. Jo rastësisht, por si ilustrim i këtij koncepti të gjithanshëm për balkanologjinë në kopertinën e librit me ngjyrë dhe gërma të ndryshme dhe në të gjitha gjuhët ballkanike lexohet fjala e urtë “Çdo e keqe për të mirë” si përvojë e pandarë e botëkuptimit të popullsisë së Gadishullit tonë.

Botimi i ri i “Ballkansko ezikoznanie” mund të gjendet në Bibliotekën e Akademisë së shkencave dhe në bibliotekën e Institutit të gjuhësisë dhe të letërsisë.

Prezantuar nga R. Bejleri

home