FJALORI GORANÇE-SHQIP

Material i transmetuar nga programi shqip i Radios Kombëtare Bullgare më 11.11.2007

Autore Jordanka Ivanova

Bullgarët nga Gora janë ndër komunitetet bullgare më të panjohura dhe të pastudiurara që jetojnë jashtë kufijve të atdheut. Krahina Gora ndodhet në pjesët e ulëta të maleve Shar, Korab dhe Koritnik, në kufirin midis Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë. Rajoni i Gorës ndahet në dy pjesë – Gora e Kukësit dhe Gora e Prizrenit. Në rajonin e Gorës së Prizrenit fshatrat bullgare janë 19 - Baçka, Brod, Krushevo, Kërstec, Zlipotok etj. Qendra e qarkut është fshati Dragash. Fshati më i madh bullgar atje është fshati Restelicа. Banorët e rajonit sipas të dhënave nga viti 1999 janë 14 000 veta. Goranët e kanë lavdinë se janë pastiçerët më të mirë. Në shumicën e qyteteve më të mëdha ballkanike në të kaluarën edhe sot ata kanë ëmbëltore.

Në Gorën e Kukësit fshatrat gjithashtu janë 19, mirëpo në 10 prej tyre tashmë flasin gjuhën shqipe. Mirëpo njerëzit më të moshuar në ta akoma e kuptojnë bullgarishten. Fshatrat, në të cilët edhe sot flitet bullgarisht janë Borje, Cërnelevë, Kosharisht, Oçikël, Oreshkë, Orgjost, Shishtaveç, Pakisht dhe Zapod. Në këta nëntë fshatra jeton popullsi kompakte e muslimanizuar me prejardhje bullgare. Banorët e tyre quajnë veten “nashinci”, ose gorani, ndërsa shqiptarët, me të cilat kufizohen i quajnë torbeshë, goranë ose poturë.
Të folmen e tyre që i përket grupit të dialekteve të skajshme bullgare të Maqedonisë Veriperëndimore, njerëzit vendas e emërtojnë nashinski dhe goranski. Shqiptarët e quajnë nashke, gorançe dhe shkenisht. Nashinski vjen nga fjala “nash” që do të thotë “ynë, njeri ynë, gjaku ynë, soji ynë”. Fondi leksikor i kësaj të folmeje përbën fjalorin nashke – shqip me rreth 43 mijë fjalë dhe shprehje.

Ky fjalor ishte prezantuar para disa ditëve në Akademinë Bullgare të Shkencave. Autori i tij është Nazif Dokle – shkrimtar dhe shkencëtar, i cili po punon dhe jeton në Kukës. Është autor i dhjetëra studimeve në fushën e kulturës, etnografisë, folklorit, leksikologjisë, historisë dhe letërsisë. Ai është gjithashtu skenarist dhe regjisor i disa dokumentarëve televizivë dhe spektakleve skenike. Krijon edhe në fushën e artit figurativ dhe të skulpturës. Nazif Dokle është themelues dhe kryetar i shoqatës etnokulturore “Gora” që është krijuar në vitin 1991.

Fjalori nashke - shqip është rezultat prej punës disadekadëshe të mbledhjes, klasifikimit të materialit dhe të konsultimeve. Është bërë mbi bazën e së folmes së goranëve në Shqipëri dhe më konkretisht të goranëve nga rajoni i Kukësit. Materiali është prezantuar përmes alfabetit të gjuhës shqipe për disa shkaqe. Në vend të parë sepse fjalori është “nashke – shqip”. Së dyti, grafia e gjuhës shqipe lejon që të pasqyrohet tërë sistemi fonetik të nashkes. Përveç kësaj banorët e këtyre fshatrave në Shqipëri janë arsimuar vetëm në gjuhën shqipe dhe nuk njohin alfabet tjetër. Dhe jo në vend të fundit – një paraqitje e tillë e bën më të lehtë leximin nga ana e goranëve që jetojnë në Kosovë.

Pasi që zoti Dokle ka vizituar vende të ndryshme në malin Rodopi ai është i mendimit se e folmja e goranëve nuk ndryshohet shumë nga dialekti i malit Rodopi. Dhe ky është një fenomen interesant – në jugperëndimoren e skajshme bullgare ka të folme me reduksion të fortë që është tipik për rajonet e Bullgarisë Lindore. Edhe sot goranët, shumica prej të cilëve kanë emra shqiptare, përdorin edhe familjet e veta sllave si Kirevci, Zhivkovci, Dochovci etj.

Le të shpresojmë se kjo nuk është hapa e parë dhe e fundit e institucioneve bullgare në përkrahje të bullgarëve që jetojnë në rajonin e Gorës. Akademiku Jachko Ivanov nga Shtëpia botuese pranë Akademisë Bullgare të Shkencave shpalli gatishmëri për botimin e një libri tjetër të zotit Dokle, në të cilin janë mbledhur tekste folklorike. Aga ana e vet Nazif Dokle i falënderoj Ambasadës bullgare në Tiranë për përkrahjen për botimin e fjalorit dhe zotit Emil Milanov, i cili është angazhuar personalisht me problemet e goranëve.